Η απελευθέρωση της Βέροιας μέσα από τα μάτια του αξιωματικού Θ. Πάγκαλου και του 10χρονου Στ. Ζάχου

Η απελευθέρωση της Βέροιας μέσα από τα μάτια του αξιωματικού Θ. Πάγκαλου και του 10χρονου Στ. Ζάχου... Ημέρα της 101ης επετείου της απελευθέρωσης της Βέροιας από τον Τουρκικό ζυγό η 16η Οκτωβρίου 2013 και το InVeria.gr σας παρουσιάζει δύο σπάνια ντοκουμέντα από την ημέρα εκείνη. Το πρώτο, είναι απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του στρατηγού και πολιτικού Θεόδωρου Πάγκαλου και το δεύτερο από το βιβλίο του Στέφανου Ζάχου "Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη" (Βέροια 1979).

Στα κείμενα που δημοσιεύονται, παρουσιάζεται από τη μία η πορεία του Στρατού προς τη Βέροια, μέσα από τα μάτια του αξιωματικού Θεόδωρου Πάγκαλου και από την άλλη οι εορτασμοί της απελευθέρωσης, μέσα από τα μάτια ενός 10χρονου (τότε) παιδιού.

Ολόκληρα τα κείμενα, καθώς και άλλες μαρτυρίες, καταγραφές, άρθρα, έγγραφα, φωτογραφίες κ.α., περιλαμβάνονται στον επετειακό τόμο που εξέδωσε η Ε.Μ.Ι.Π.Η. (δείτε περισσότερα) και παρουσιάζεται σήμερα το απόγευμα (Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2013), στις 7 μ.μ., στην Αντωνιάδειο Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Θεόδωρος Πάγκαλος

Απομνημονεύματα  - Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913 

Προέλασις τοῦ στρατοῦ πρὸς Βέρροιαν

Ὡς ἀνεφέραμεν προηγουμένως μετὰ τὴν παρέμβασιν τοῦ Βασιλέως Γεωργίου, ἡ στρατιὰ ἐβάδισε πρὸς τὸ Βέρμιον καὶ τὴν κοιλάδα τοῦ Ἀξιοῦ. Ὁ ἐχθρός, συνελθὼν ὁπωσδήποτε κατὰ τὴν διακοπὴν τῶν ὀλίγων αὐτῶν ἡμερῶν, κατέλαβε, διὰ στενῶν δυνάμεων καὶ πυροβολικοῦ, τὰς ἐπὶ τοῦ ὅρους Βερμίου διαβάσεις. Ἰδιαιτέρως προέβη εἰς πρόχειρον ὀργάνωσιν ἐπὶ τοῦ αὐχένος Καστανιᾶς, διὰ τοῦ ὁποίου διέρχεται ἡ ἁμαξιτὴ ὁδὸς πρὸς Βέρροιαν. Εἰς τὴν Καστανιὰν παρέταξε καὶ ἀρκετὸν πυροβολικόν. Τὰ ἐπὶ τῶν ἄλλων διαβάσεων ἀσθενῆ τμήματα, μετὰ τινὰς πυροβολισμούς, ἐγκατέλειψαν τὰς θέσεις των ἅμα τῇ προσεγγίσει τῶν ἐμπροσθοφυλακῶν τῶν ἡμετέρων φαλάγγων. Ἰσχυροτέραν ὁπωσδήποτε ἀντίστασιν προέβαλεν ὁ ἐχθρὸς εἰς τὸν αὐχένα τῆς Καστανιᾶς, ἔνθα τὸ πυροβολικὸν του, βάλλον ἐκ προχείρων πυροβολίων, ἐκάλυψε διὰ βλημάτων τὰς πυροβολαρχίας μας, αἵτινες προήλαυνον ἐντελῶς ἀπροκάλυπτοι ἐπὶ ἀναπεπταμένου ἐδάφους. Εὐτυχῶς αἱ ἀπώλειαι τῶν ἡμετέρων ἦσαν ἀσήμαντοι, διότι φαίνεται οἱ πυροβοληταὶ τοῦ ἐχθροῦ εἶχον ἀπωλέσει τὸ ἠθικόν των. Πυροβολαρχίαι τοῦ δευτέρου πυροβολικοῦ συντάγματος, ἀναπτυχθεῖσαι παρὰ τὸ χωρίον Πολύμηλον, ἔβαλλον δραστικῶς καὶ ἐπιτυχῶς, παρὰ τὴν μειονεκτικὴν θέσιν των, ἐναντίον τοῦ ἐχθροῦ. Ὅπως ἀνέφερεν ἐν τῇ ἐκθέσει του ὁ Ἀρχηγὸς τοῦ πυροβολικού, αἱ πυροβολαρχίαι μας ἠναγκάσθησαν νὰ χρησιμοποιήσουν ὁλόκληρον τὴν σκοπευτικήν των γωνίαν, ἐφόσον οἱ στόχοι εὑρίσκοντο εἰς πολὺ ὑψηλὰς θέσεις (ὑψόμετρον 1.300 καὶ ἄνω). Τελικῶς, οἱ Τοῦρκοι ἐγκατέλειψαν τὰς θέσεις των καὶ ἀρκετὸν ὑλικὸν καὶ ὑπεχώρησαν ἀτάκτως πρὸς τὴν κατεύθυνσιν τῆς Βερροίας. Αἱ φάλαγγες τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ διελθοῦσαι τὰς διαβάσεις, κατῆλθον τὴν ἑπομένην πρὸς Βέρροιαν.

Κατὰ τὴν εἴσοδον τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου, οἱ ἀξιωματικοὶ τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου, οἱ Πρίγκηπες καὶ οἱ ἀκόλουθοι αὐτῶν, ἔφερον εἰς τὰ πηλίκια των, ἐν εἴδει λοφίων, ἄφθονα κίτρινα ἄνθη, μὲ τὰ ὁποία εἶχον κοσμηθῇ εἰς ἐκδήλωσιν τῆς ὑπερβολικῆς χαρᾶς καὶ τοῦ ἐνθουσιασμοῦ των ἐπὶ τῇ καταλήψει τῆς ὡραίας καὶ ἱστορικῆς πόλεως τῆς Βερροίας. Κατὰ μοιραίαν σύμπτωσιν, οἱ Ἐπιτελικοὶ τοῦ Γεν. Στρατηγείου, ἐξέλεξαν τὸ κίτρινον χρῶμα διὰ νὰ ἐκφράσουν τὴν χαράν των, ἐνῷ εἶνε πασίγνωστον, ὅτι διὰ τοῦ κίτρινου χρώματος ἐκφράζεται τὸ μῖσος καὶ ἡ ἀπελπισία. Ἴσως ἕνεκα τῆς πείνης ποὺ ὑπέφερον, ὡς ἀναφέρει ὁ Δούσμανης, εἰς τὰ Σέρβια, καὶ ἑξακολουθεῖ τονίζων, καὶ πάλιν μετὰ δύο-τρεῖς ἡμέρας εἰς Γιανιτσά.  

Περὶ τὴν Βέρροιαν συνεκεντρώθη καὶ παρέμενεν ἀδρανοῦσα ἡ Στρατιὰ ἀπὸ τῆς 16ης μέχρι τῆς πρωίας τῆς 19ης Ὀκτωβρίου, ὅτε ἀνέλαβε καὶ πάλιν βραδέως τὴν πρὸς τὰ Γιαννιτσὰ καὶ τὸν Ἀξιόν κίνησίν της.

Τὴν 17ην Ὀκτωβρίου, ὁ κύριος ὄγκος τῆς στρατιᾶς, ἤτοι αἱ μεραρχίαι I, II, III, IV καὶ Ἱ, εὑρίσκοντο συγκεντρωμέναι ἐπὶ τῶν ἀνατολικῶν κλιτύων τοῦ Βερμίου. Η VII μεραρχία εὑρίσκετο παρὰ τὸ Νησέλι, νοτίως τῆς γεφύρας τοῦ Λουδία (Κᾶρα-Ἀσμάκ). Η V μεραρχία εἶχεν ἀφεθῇ βορείως τῆς Κοζάνης ὡς ἀπεσπασμένη πλαγιοφυλακή. 

[...]

Απόσπασμα από το βιβλίο, Θεόδωρος Πάγκαλος, "Τα απομνημονεύματά μου 1897-1947. Η ταραχώδης περίοδος της τελευταίας πεντηκονταετίας", 1ος τόμος, 1897-1913, Αθήναι 1950

***

Στέφανος Ζάχος

Η απελευθέρωση της Βέροιας 

Η πιο έντονη ανάμνηση μου που, όπως είπα, είναι ριζωμένη στο μυαλό μου, είναι όταν δεκάχρονος εγώ, δεκατριάχρονος ο αδελφός μου Γιαννάκης, ντυμένοι στα γιορτινά, μας πήρε ο πατέρας μου, ντυμένος κι' αυτός στα γιορτινά, άλλα χωρίς φέσι, και πήγαμε στην Πλατεία του Ωρoλoγιoύ, το πρωί της 16 Οκτωβρίου 1912, ημέρα Τρίτη, για να υποδεχτούμε τον  Ελληνικό Στρατό.

Στην πλατεία αυτή είχα πάει άλλη μια φορά με το σχολείο, για να παρευρεθούμε σε μια τουρκική εκδήλωση και οι άνθρωποι του Μπελιντιέ (της Δημαρχίας) μας μοίρασαν λεμονάκια σε χωνάκι και ημείς ευχαριστημένοι κραυγάζαμε «γιασασίν, γιασασίν» και σήμερα το «γιασασίν», αντικαταστάθηκε με το « Ζήτωωω ! ! !».

Πρωί, πρωί, χτυπούσαν οι καμπάνες, οι δρόμοι γεμάτοι από κόσμο χαρούμενο, όλοι μικροί και μεγάλοι για το Ωρολόγι. Η ημέρα λαμπρή, ο ήλιος χαρά θεού, ενώ τις προηγούμενες μέρες και το βράδυ της Δευτέρας έβρεχε, ακατάπαυστα.

Η μέρα αυτή ήταν μέρα χαράς, μέρα συγκινήσεων, μέρα ενθουσιασμού, μέρα πού ένα όνειρο πολλών χρόνων, 482, έγινε πραγματικότητα. Η Βέροιά μας και αργότερα η Ελληνική  Μακεδονία μας ελευθερώνονται.

Να έρχονται!!! να κατηφορίζουν από τα γύρω υψώματα φωνάζουν οι άνδρες και έβλεπαν προς τις πλαγιές, όπου σήμερα το ναΐδριο του Προφήτη 'Ηλία. Οι μεγάλοι φιλιούνται, αγκαλιάζονται – Χριστός  Ανέστη! Ήλθε το 'Ελληνικό! Και να σε λίγο στρατός συνταγμένος, κουρασμένος, με τούς γυλεούς στην πλάτη και τα όπλα κρεμασμένα στους ώμους, μπαίνει στην πλατεία από τον δρόμο των στρατώνων, με επικεφαλής ένα καβαλάρη αξιωματικό, τον Ίλαρχο Πέτρο Μάνο, όπως μάθαμε αργότερα.

Ο πατέρας μου δακρυσμένος, βγάζει απ’ τον κόρφο του και ανεμίζει μια μικρή σημαία πάνινη - είναι αυτή που επεδείκνυε στους μαθητάς  των ανωτέρων τάξεων, όταν στο υπόγειο του γυμνάσιου, διασκευασμένο προς το πίσω μέρος, σε αίθουσα διδασκαλίας, δίδασκε τον Εθνικό Ύμνο.

Ζήτω, ζήτω φωνάζουν όλοι μικροί και μεγάλοι και χειροκροτούν. Σε λίγο, η πλατεία γέμισε από στρατιώτες, πού αγκαλιασμένοι με τους πολίτες, κατευθύνονται άλλοι προς τον Άγιο Αντώνιο, άλλοι προς τη Μητρόπολη, άλλοι προς την Εληά. Τα καταστήματα ανοίγουν για να προμηθευτούν οι στρατιώτες ότι έχουν ανάγκην.

Ο πατέρας, μας κρατά καλά απ’ το χέρι για να μη παρασυρθούμε από το πλήθος και κατευθυνόμαστε για το σπίτι. Σαν φθάσαμε εκεί η πόρτα ήταν ανοιχτή, στην αυλή στρατιώτες, η μανιά μου μοίραζε ψωμί, τυρί, αυγά βρασμένα, σύκα, καρύδια και ότι άλλο είχε το σπίτι από τις προμήθειες για τον χειμώνα, ακόμα έδιδε στον καθένα από ένα πιάτο πέτουρα (σπιτικές χυλοπίτες), η μητέρα στο ζυμωτικό ζύμωνε, ζύμωσε πολλές φορές. Ο πατέρας μου κατεβάζει στην αυλή τραπέζι, ημείς κατεβάζουμε καρέκλες , όλοι βοηθούμε να στρωθή ένα καλό τραπέζι, και αρχίζει το κέρασμα, κρασί, ρακί από τη δική μας παραγωγή, μεζέδες λογής - λογής.

Αυτή η εικόνα της υποδοχής, η τόσο ενθουσιώδης, η τόσο συγκινητική δεν φεύγει από το μυαλό μου, είναι κάτι γεγονότα που στα παιδιά παραμένουν ανεξίτηλα.

 Απόσπασμα από το βιβλίο του Στέφανου Ε. Ζάχου, "Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη", Βέροια, 1970